Bir toplumsal organizmanın canlılığı, gündelik yaşamın renkliliği ve çeşitliliğinden hareketle ölçülebilir. Münhasıran olgusal nesnelliğinin ifade tarzı olan renklilik ve çeşitlilik, hedonist ve şovenist pervasızlıkların kol gezdiği ortamlara bakarak anlamlandırılamaz. Kuşkusuz, kurulu yaşam kurulmuşun, kurulacak yaşam kurulunun sütun başları üzerinde vücut bulur. Sürekliliği olmayan kopuşlar ya da geçmişi olmayan gelecekler, bilimsel gerçekliğe aykırıdır. Kültür, maddi ve manevi üretimin, değerlerin, varlıkların toplamı diye özetlenirse, toplumlar da en azından bu boyutu ile sürekliliğe yazgılıdırlar.

Osmanlı, çağlar ve uluslar üstü bir imparatorluktu. Ortaçağın taassubunu, Yeniçağın aydınlamacı coşkusunu, Yakınçağın şahlanan devrimlerini görmesine karşın, çağların dışında kalmayı ve ulusları aşarak var olmayı gerçekleştiriyor. Üç kıtanın, sayısız etnik yapının inancın dilin renk renk kokusunu barındırıyordu. Dolayısıyla tarihi de coğrafyası da heterojen. Herkesin kendince cevabını bulacağı sorular ayrı özgün ve birleştirici mayayı heterojenliğinde keşfetti.